Cumhuriyetin kuruluşunu başlatan 19 Mayıs Samsun yolculuğu 1927’ye kadar hiç gündeme gelmiyor.1935’te kabu
Cumhuriyetin kuruluşunu başlatan 19 Mayıs Samsun yolculuğu 1927’ye kadar hiç gündeme gelmiyor.1935’te kabul edilen ulusal bayramlar kanununda yer almıyor. 1938’de bayram ilan ediliyor. İlk resmi bayram olduğu 1939’u Mustafa Kemal Paşa göremiyor…
Murat Bardakçı’nın Bir Devlet Operasyonu 19 Mayıs isimli kitabının yayınlanmasıyla önemli bir tarihin kapısı biraz daha aralandı. Pek çok tartışmayı da alevlendirdi. Kitabı satın alırken kasada sıra bekleyen bir hanımefendi elimde kitapları gördü ve ‘kitabı okudum ama yanlış buldum’’ dedi. Ben de ‘neyi beğenmediniz’ diye sorunca ‘Atatürk’ü Samsun’a Sultan Vahıdeddin göndermiş diyor…’ dedi.
Geçen hafta Türk Kahvesi programda Murat Bardakçı’yı konuk ettim. İlk sorduğum soru da bu ve benzeri tepkiler oldu. Sohbetin ilerleyen dakikalarında anlaşıldı ki bu tepkiler resmi tarih yazımını tek ‘gerçek’ kabul edip farklı bir sese kulak tıkamayı konfor olarak görenlerden geliyor. Çünkü kitap iki taraf için de ezber bozuyor. Sevdiğine güzelleme de yapmıyor, kimseye de sövmüyor, kendi fikrini ispatın peşine de düşmüyor. Belgeye, dönem koşullarına bakıyor, hatıratları ve tanıklıkları resmi belgelerle birleştiriyor.
‘Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkış kararının arkasında ne vardı? Bu kararı tek başına mı almıştı? Sultan Vahıdeddin ya da İngilizler mi gönderdi’ gibi soruları kitabın merkezine alarak ezber bozan cevaplar veriyor.
Bardakçı bu sorulara, Samsun evrakını, dönemin etkin şahsiyetlerinin hatıratlarını, aile çevrelerinin tanıklıklarını gözler önüne sererek ‘’hayır’’ cevabını veriyor.
Bu süreci öngören, akleden, Samsun’a gitmesini sağlayan ‘müfettiş kararnamesinin’ hazırlanmasından imzasına süreci yöneten, Bandırma gemisini hazırlayan bir devlet mekanizması olduğundan söz ediyor.
Osmanlı devletinde karışıklıkların çıktığı ve devlet hakimiyetinin zayıfladığı bölgelere tehlike anlarında geniş yetkilerle müfettiş göndermek idari bir gelenek. Bu gelenekten hareketle Mustafa Kemal Paşa’yı gönderen ordu müfettişi kararnamesindeki önemli isimler aynı zamanda yeni bir rejimin kuruluşunu sağlıyor.
Olayın arka planında ki olaylar zincirini şöyle özetliyor…
M. Kemal Paşa’yı Sultan Vahıdeddin mi gönderdi?
Bardakçı’ya göre Sultan Vahıdeddin bu plandan haberdar değil. Başka bir ifadeyle bilgisi olduğuna dair somut bir belge yok. Sultan Vahıdeddin, M. Kemal Paşa’nın ordu müfettiş kararnamesini çıktığı gün imzalıyor, Samsun’a gideceği sabah onunla görüşüyor ancak sonraki süreci bildiğine ilişkin bir kanıt hiçbir belgede bulunmuyor. Bir tarafın iddialarında olduğu gibi öyle 40 bin altın falan da vermiyor. Ya da tam tersi bu seyahate M.Kemal Paşa tek başına karar verip kırık bir tekneyle kimseden habersiz çıkmıyor. Gemide 79 kişi yer alıyor. Murat bardakçı’ya göre Sultan’a bu belgeyi imzalatan, asıl planı olgunlaştıranlar, yönetenler, isimleri çok da ortada olmayan devlet mekanizmasındaki kişiler. Tek bir kişi ya da kurum değil!
M.Bardakçı devlet derken; saraydan, genelkurmaya, hükümetten en küçük memura uzanan bir yapıyı kastettiğini söylüyor. Kitabı okurken doğrusu gözlerim bir kahraman aradı durdu. Ancak kitapta arka planda yer alan tek bir kahraman yok. İmparatorluğun battığını görüp, buradan çıkış arayanlar devlet ile birlikte kurtuluş planını ortaya koyuyor. Mondoros müterakesi ve İzmir’in işgali bu süreci hızlandırıyor.
19 Mayıs, Mondros müterakesinden (30 ekim 1918) 6.5 ay sonra, İzmir’in işgalinden 1 gün sonra gerçekleşiyor…35. sayfa 4. paragrafta Hükümet, Harbiye nezaretinin hazırladığı müfettişlerle ilgili talimat metninin c bendini çıkarıyor. Bu madde hilafet etrafında birleşilmesini öngörüyordu. Harbiye nezareti bunu kabul etmesi süreci kolaylaştırıyor. (‘c bendini’ çıkartanlar kimler?’)
Birinci Dünya savaşındaki bozgunun ardından ordu müfettişlikleri kurulması Üçler misakı protokolu çerçevesinde gerçekleştiriliyor. Bu misakı genelkurmayın 3 paşası Şevket Turgut, Cevat Çobanlı ve Fevzi Çakmak Nisan 1919 ‘a hazırlanıyor. Cevat Paşa aynı zamanda Genel Kurmay başkanı olarak Mustafa Kemal Paşa’ya genelkurmayla doğrudan haberleşmesi için şifre anahtarı veren kişi. Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919 Samsun’a çıkıyor, 3 Temmuz 1919 Erzurum’a geçiyor. 8 Temmuz’da ise saray görevine son verildiği telgrafını alıyor. Bu süreçte kilit adamlarından bir diğeri ise Kazım Karabekir Paşa. Murat Bardakçı’nın kitabı da ağırlıklı olarak O’nun muhafaza ettiği, evinin bahçesinde gömülü bulunan Samsun Evrakına dayanıyor.
Dönemim kilit isimleri Ahmed İzzet Paşa Harbiye Nazırı Şakir Paşa, Bahriye Nazırı Avni paşa, Mehmed Ali Bey, Damat Ferit Paşa, Ali Fethi Okyar, Ali Fuat Cebesoy ve Bandırma gemisinin kurmayları…
Murat Bardakçı’nın ‘’Bir devlet operasyonu: 19 Mayıs’’ kitabı yakın tarihimize bir başka pencere açıyor…