Arap edebiyatı dünya çapında yankılanıyor

Arap Edebiyatı, anadili Arapça olan kavim ve ulusların ortaya koymuş oldukları edebiyat yapıtlarını kapsar. Arapça Arap Yarımadası‘nda ilkçağlardan beri kullanılan bir dildir. İslam dininin ortaya çıkışından sonra yayılarak İspanya‘dan Endonezya‘ya kadar uzanan bir alanda 600 yıl boyunca kültür dili durumuna gelmiştir.

İslam Öncesi Dönem’de Arap Edebiyatı

Cahiliye Dönemi adı da verilen İslam Öncesi Dönem’de Arap edebiyatında şiirin özel bir yeri vardı. Devesinin sırtında uzun çöl yolculuklarına çıkan Bedeviler‘in söyledikleri türküler Arap şiirinin kaynağını oluşturur. Yiğitliği, sevgiyi, çöl yaşamını anlatan bu türkülere deveci türküsü anlamına gelen hida denir. Göçer çöl insanının söylediği bu türküler kentlerde söylenmeye başlanınca belli değişikliklere uğrayarak kesin ölçüler kazanmıştır.

İslam öncesi Arap şiirinden günümüze kalan en önemli örnek Muallakati seba‘dır (Yedi Askı). Bu şiirler Ukaz panayırında düzenlenen bir şiir yarışmasında beğenilerek Mısır ketenine yazılmış ve Kâbe‘ye asılmıştı. Hidalarla benzer konuları işleyen bu şiirlerde gelişmiş bir dil ve anlatım görülür. Hangi yıllarda yazıldığı kesin olarak bilinmeyen Yedi Askı şiirlerini İmruü’l-Kays, Tarafe ibnü’l-Abd (539-564), Haris bin Hilliza, Amr bin Kulsum, Antere bin Şeddad, Züheyr bin Ebu Sulme, Lebid adlı şairler yazmıştır.

Yedi Askı şairleri dışında ünü günümüze kadar gelmiş başka şairler de vardır. Koltuğunun altında uzun bir bıçak taşıdığı için Teabata Şarran adıyla bilinen şair bunlardandır. Şiirlerinde üstüne binerek dolaştığı koçundan, hayal ettiği korkunç yaratıklardan söz eder. Kurnazlığı ve savaşçılığı üzerine birçok öykü anlatılan Şanfara, karşılıklı söyledikleri yergilerle ün kazanmış Evs el-Hadıra ile Zebbanİslam öncesi dönemin başlıca şairlerindendir.

Bu dönemde muamma (bilmece), hayvan masalları (fabl), efsane ve halk öyküleri gibi düzyazı türleri de gelişmiştir. Samar adı verilen ve kent dolaşılarak anlatılan söylence ve öyküler daha sonra yazıya geçirilmiştir.

MODERN ARAP EDEBiYATI’NDA • ISLAMI EDEBIYAT’IN YERi VE ÖNCÜLERİ\

XIX. yüzyılda Osmanlı Devletinin hakimiyetindeki Arap Dünyası, Napolyon Banapart’ın 1798’de Mısır’ı işgaliyle, Batı ve onun siyasal, sosyal ve kültürel değerleriyle yakından tanışma talihsizliğine – bazılarınca belki de, şansına- kavuşmuştur. Şevki Dayf, Hanna elFahüri, Luis Şeyho, Y a’küb Sarrüf, Corci Zeydan, Ahmed Emin, Hüseyin Heykel, Taha Hüseyn, Abdurrahman el-Kevakibl, Kasım Emin gibi modern dönem Arap aydın ve yazarlarının bazıları, bunun ardından başlayan süreci, Arap dünyasının pek çok alanda olduğu gibi edebiyat alanında da uyanış döneminin başlangıcı olduğunu kabul ederler.

Ancak bazı araştırmacılar ise, başta Mısır olmak üzere Arap dünyasının önemli merkezlerinin batı dünyası ile daha yakın temasa geçmesini, uyanış dönemi olarak değerlendirme-mektedirler. Diğer taraftan, batıyla bu tanışma dönemi ve yakın temasın, daha çok batının üstünlüğüne dayanan bir etkilenmenin de başlangıcı olduğu ve siyasal ve kültürel bakımdan güçlü olan batının, kendinden güçsüz dağuyu ve kültürünü kontrolüne aldığı gerçeği unutulmamalıdır. Bu dönemde Arap dünyası, kültür ve edebiyat başta olmak üzere her alanda batı değer ve anlayışına yönelmiştir.

Arap Edebiyatında İslami Edebiyatın doğuşu ve öncüleri hususunu açıklamadan önce, konuyu daha iyi anlamamıza yarayacak, İslami Edebiyafa ilişkin bir takım sorulara uygun cevaplar bulunması gereklidir.

Verilecek cevaplar bu edebi hareketin teorik yapısının sağlam olarak teşekkül edilmesine yardımcı olabilir. Acaba günümüzde gerçekten “İslam! Edebiyat” diye adlandırılan bir edebiyat veya edebi akım var mı? Eğer var ise bunun temel unsurları ve teorik yapısı nelerdİr ve neler olmalıdır? Türk, Arap, Fars vb.

bütün müslüman toplumlar, birlikte ele alacakları ortak veya ayrı değerlendirecekleri edebiyatiara sahip mi? Bu sorular daha kapsamlı ve farklı içerikte bir çalışmada incelenmelidir.

Dünya ülkelerinde yayılan Arap edebiyatının büyük etkisi vardır.